برج قربان، بنایی بازمانده از یک مجموعه عظیم تاریخی - تور ایران

بر اساس مستندات تاریخی، این اثر زیبا جزیی از یک مجموعه بزرگ متشکل از مدرسه، مسجد، کتابخانه، خانقاه و … بوده، که امروزه تنها بنای باقیمانده از این مجموعه عظیم، بنای تاریخی برج قربان است. درباره وجه تسمیه و نامگذاری این اثر نظرات متفاوتی وجود دارد. از جمله گفته اند در فتنه افغان شخصی به نام قربان، برج را سنگر قرار داده و با یاری مردم به مقابله با افغان ها پرداخته است، نظر دیگر حاکی از این است که مردم در روزهایی تعیین شتری را در آنجا قربانی می نموده اند، بعضی دیگر معتقدند قربان نام معمار بنا بوده است. به نظر می رسد این بنا مدفن یکی از بزرگان و مفاخر همدان به نام حافظ ابوالعلاء همدانی باشد. همچنین گفته شده عده ای از امیران سلجوقی در برج مدفونند که شاید اشاره به قبور طغرل دوم یا مسعود سلجوقی و یا هر دو باشد.

بنای تاریخی برج قربان فاقد کتیبه تاریخی، نام سازنده و بانی است، اما بر روی سنگ قبری که در داخل بنا قرار گرفته، نوشته ای وجود دارد که تنها کتیبه تاریخی موجود در بنا است. این سنگ قبر ساده که دارای تاریخ 1009 یا 1090 هجری قمری و مربوط به دوره صفویه است، هیچ ارتباطی با تاریخ ساخت بنا ندارد و گویا مدفن یکی از امیران یا کارگزاران صفوی است. نمای برج قربان در جداره بیرونی با آجر پوشیده شده و به عبارت دیگر بدنه آجری بنا بر روی پی سنگی قرار گرفته و هر یک از اضلاع دوازده گانه برج نیز 2 متر عرض دارند. طاق نماهای نمای بیرونی از نوع طاق نمای جناغی هستند که تزیینات خاصی ندارند و در داخل هر ضلع قرار گرفته اند. بنابراین بدنه بیرونی بنا بدون تزیینات خاص و گنبد مخروطی که بر آن ایجاد شده و 9 متر ارتفاع دارد، قرار گرفته است.

بدنه داخلی مانند نمای بیرونی دوازده ضلعی است و در هر ضلع آن طاق نماهایی واقع شده است که از نوع طاق جناغی است. طاق نماهای داخل بنا نیز با آجر و بدون تزیین هستند، در داخل چهار طاق ن ما و در نمای بیرونی، چهار دریچه یا نورگیر مشبک آجری تعبیه شده که از داخل با قاب های چوبی پوشش یافته اند. همچنین کف مقبره از آجر پوشیده شده و مربوط به مرمت سال های اخیر است. در زیر برج، سردابی وجود دارد که ورودی آن در سمت شمال غربی بیرونی بنا است. این مدخل در سال 1329 هجری شمسی و طی عملیات مرمت بنا یافت شد. در داخل سرداب همانند دیگر قسمت های بنا، هیچ گونه عناصر تزیینی مشاهده نمی گردد و سقف آن نیز به صورت طاق ضربی آجری است. بنای برج قربان همدان طی عملیات های مرمت که در آن انجام گرفته از وضعیت نسبتا خوبی برخوردار است و برای علاقه مندان به میراث تاریخی، جذابیت های فراوان دارد.