اسدالله شعبانی: برخی لالایی ها بچه هارا افسرده می کند - تور ایران

این شاعر و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در گفت وگو با ایسنا، درباره ضرورت حفظ لالایی ها و راه های انتقال آن ها به نسل های بعد گفت: همه دستاوردهای فکری و ذوقی توده های مردم با نام فولکلور و ادبیات مردمی شناخته می شود که طرح این فرهنگ برای همه گروه های سنی عالی و خوب است؛ فقط چگونگی طرح آن متخصص می خواهد، زیرا بخش هایی از ادبیات مردمی ما فرسوده و کهنه است و بیشتر به کار پژوهشگران می آید و مناسب بچه ها نیست.

او افزود: ادبیات مردمی گنجینه بزرگی است برای کسانی که در زمینه ادبیات کودک کار می کنند زیرا ادبیات کودک از دامن ادبیات فولکلوریک و مردمی برخاسته است. بخشی از دستاوردهای فکری و فرهنگی توده های مردم لالایی ها هستند که ذهن و زبان بزرگسالانه بر آن ها حاکم است، یعنی لالایی ها بیش از آن که برای بچه ها باشد وصف حال و دلمویه های مادران و دخترانی است که زندگی دشواری داشته اند؛ دخترانی که از خانه و کاشانه رانده شده و یا به زور و یغما گرفتار غربت می شدند، اینان درد دل های شان را در لحظه خلوت خود زمزمه می کردند و کودک خود را می خواباندند و همواره نگران آینده خود و فرزندشان بودند. آن ها نمی دانستند اگر چیزهای وحشتناک و غمگین برای کودک شان طرح کنند، آن ها وحشت زده و غمگین خواهند شد. بیشتر لالایی ها رنج نامه و دلمویه های دختران و مادران است تا ترانه های خواب بچه ها. برای مثال لالالالا گل زیره بابات رفته زن بگیره؛ مادر رنج هوو آوردن را برای کودک خود بیان می کند. حالا این ما هستیم که نباید این ترانه ها را برای بچه ها بگوییم. البته لالایی هایی هم خصوصا در زبان ها و گویش های بومی هست که درآمیخته با بازی با ریتمی رنگین و آهنگین سروده شده که ویژه بچه ها بوده است که در واقع می توان آن ها را ترانه های نوازش نام نهاد.

شعبانی در ادامه گفت: خوانش بیشتر لالایی ها اندوهناک و سوگمندانه است که بیانگر دل نگرانی های مادران ایرانی است و کمتر به دنیای بچه ها مربوط است. آهنگ هایی که این لالایی ها دارند دردآور و غم انگیز است که وقتی برای بچه ها بخوانیم، معمولا آنان را به گریه خواهیم انداخت!

شاعر مجموعه لالا لالا عروسک، لالایی ها و قصه زاغ و روباه تأکید کرد: برخلاف تصور عموم که فکر می کنند لالایی ها خیلی برای بچه ها جالب و خواب آورند من می گویم لالایی ها اگر به همان روال گذشته برای بچه ها خوانده شود، وحشت بچه ها زیادتر شده و گرفتار غم و اندوه می شوند و به نظرم بچه ها از روی ترس و درماندگی به خواب می روند؛ البته چون بچه ها معنای این لالایی ها و غم ترانه ها را احساس نمی کنند با لحن مادرانه به خواب می روند. یعنی آن چه بچه ها را به خواب می برد نه محتوای لالایی ها و نه آهنگ شان است بلکه صدای مادر است که آن ها را به خواب می برد، بچه ها با صدای مادر امنیت و آرامش پیدا می کنند و می خوابند.

او سپس با تأکید بر این که لالایی های گذشته از نظر محتوا و ملودی برای بچه ها مناسب نیست، بیان نمود: لالایی هایی را که برای بچه ها می سازیم برگرفته از حس مادرانه است اما با زبان بچه هاه، شادتر و ساده تر. گاهی لالایی ها را دخترها برای عروسک های شان می خوانند که آمیخته با زبان شادی بخش و آرامش دهنده است. این ها تفاوت لالایی های امروزی که برای بچه ها مناسب است با لالایی هایی است که در گذشته می خواندند.

شعبانی همچنین با بیان این که ادبیات فولکلوریک گنجینه است، گفت: با بررسی فرهنگ و ادبیات مردمی می توانیم شیوه زندگی توده های مردم، روابط اجتماعی و بنیان های اعتقادی و اندیشگی آنان را بشناسیم، فرهنگ عمومی، کارکرد زبان، وضعیت اجتماعی و اقتصادی و نوع گفت وگوی مردمان کشورمان را در طول سالیان گذشته دریابیم و حال و آینده خود را برپایه این فرهنگ بسازیم و سر و سامان بدهیم تا هویت خود را پاس بداریم.

او در ادامه گفت: البته فقط لالایی ها نیستند که به صیقل خوردن نیاز دارند بلکه چیستان ها، ترانه ها و ضرب المثل ها نیز به صیقل خوردن و بازنویسی نیاز دارند. همان طور که اشاره شد این ها دستاوردهای فکری و فرهنگی آدم بزرگ ها است که مناسب بچه ها نیست. آثار ادبیات کهن چه مکتوب و چه شفاهی می تواند منبع الهامی برای نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان باشد. شما نمی توانید حافظ را برای بچه ها بخوانید مگر این که مفاهیمی از حافظ بگیرید و زمینه آشنایی بچه ها را با حافظ فراهم کنید.

نویسنده مجموعه قصه های عامیانه و قصه های شیرین شاهنامه همچنین اظهار کرد: ما آثار بسیاری از گذشته داریم که الان به کار نمی آیند و از میان رفته اند. به نظرم اعتقادات و خرافه های قدیمی مردم را نباید به خورد بچه ها بدهیم. معتقدم آن چه در گذشته به عنوان شعر و ادبیات می گفتند، ممکن است برای بچه ها مضر باشد. در ادبیات عامیانه و فولکلور قصه های قشنگی داریم مانند خاله سوسکه که می خواهد شوهر کند به رمضان و از همه می پرسد اگه من زنت بشم منو با چی می زنی؟! باید زدن را از ذهن بچه ها برداریم. درست است که در گذشته زن کتک می خورده و الان هم می خورد و در دنیا نسبت به زنان ظلم شده است و هنوز هم تبعیض جنسیتی وحشتناکی وجود دارد، اما نباید این مفاهیم را به بچه ها یاد بدهیم. باید به بچه ها یاد بدهیم که حقوق انسانی و حضور دیگری مهم است، آدم ها با هم اختلاف دارند و بچه ها باید یاد بگیرند که قرار نیست همه یک جور باشند. این ها را باید به بچه ها بگوییم.

او در ادامه بیان نمود: برخی از چیزهایی که از گذشته مانده مرخرف است، در گذشته مردم به خاطر برخی از اعتقادات عجیب و غریب یکدیگر را غارت می کردند و می کشتند. این باورهای احمقانه حتی ارزش مطرح کردن ندارند. باید چیزهایی را از گذشته مطرح کنیم که بچه ها را به سمت صلح، ساختن و آباد کردن رهنمون شود. خوشبختانه در فرهنگ و ادب ایرانی بسیاری از آن چه از گذشتگان برجا مانده زیبا، سازنده، و مفید بوده و هنوز هم داری کارایی و کاربرد است.

اسدالله شعبانی سپس گفت: در تمام دنیا خرافات و عقب ماندگی از گذشته می آید نه از علم. امروزه انسان ها مجهز به علم و دانش هستند و تجربه های روزمره را به کار می گیرند. در گذشته باورهایی بوده مانند این که اگر فلان چیز را فلان کنی کارهایت درست می شود یا اگر فلان چیز را با فلان چیز بخوری خوشبخت می شوی، این خرافه ها در ادبیات فولکلور هم راه پیدا کرده است، ما با حذف این ها می توانیم انسان مدرن بسازیم. تعیین است که باید چیزهای خوب را نگه داشت و متعصب نبود و اگر ببینیم چیزی بد است، باید آن را کنار گذاشت. به آدم های متعصب هرچقدر هم آشغال بدهی می گویند گنج است و نگه می دارند و می شوند داعش.

او همچنین گفت: فولکلور ما هم همین طور است. هیچ چیز نباید از گزند نقد در امان بماند. باید هرچه داریم بریزیم جلومان و قیچی برداریم و بی رحمانه آن ها را قیچی کنیم و ببینم چه چیزی به درد انسان می خورد و چه چیزی به درد او نمی خورد. آن چه را به درد نمی خورد باید به زباله دانی بیندازیم و ملاحظه هم نکنیم که چون دستاورد فرهنگی فلان است باید نگهش داریم.

این شاعر تأکید کرد: لالایی ها و هرچیز دیگری که کودک را افسرده می کند باید کنار بگذاریم و از راه دیگری جلو برویم. به همین دلیل است که می گویم ادبیات کودک مهم است و به تخصص و دانش نیاز دارد. امروزه هر آدم بی سوادی کتاب تولید کرده و برای خود صاحب نظر شده و خود را دانای کل و علامه دهر می داند و در همه زمینه ها قضاوت می کند، در حالی که برای قضاوت کردن به دانش و ابزار نیاز داریم که به آسانی به دست نمی آید.